‘Ander-halve-meter-samen-leving is toch meer iets voor een scrabble-huis-houden’
Vandaag wat woorden over het ‘woord van het jaar’. Dat woord doemt altijd aan het eind van het betreffende jaar op, soms aan het begin van een nieuw jaar. Een woord om bovenaan ‘lijstjes van woorden die bepalend waren’ te laten prijken. Heel veel landen hebben zo’n woord van het jaar. Meestal is het een intrigerend woord of een origineel woord, of soms is het een woord dat van groot maatschappelijk belang is.
Omdat in 2020 zo ontzettend veel woorden vuil zijn gemaakt aan een mysterieuze besmettelijke ziekte in de wereld is het woord van het jaar in heel veel landen ‘pandemie’. Het is dat het taalpuristisch niet correct is, maar je zou het liefst heel eerlijk willen concluderen dat we doodgegooid zijn met dit woord.
Hoe dan ook, hieronder een lijst van jaarwoorden over de hele wereld, uitgekozen door gerenommeerde taalinstituten of uitgevers van belangrijke woordenboeken. De uitkomst is belangwekkend, maar misschien niet al te verrassend, behalve dan de woorden van Nederland en België. En het woord van Oostenrijk. Maar dat daar iets raars uit de bus komt, is eigenlijk geen verrassing.
PANDEMIC is het woord van het jaar in de Verenigde Staten. Ook vaak genoemd is daar SHELTER-IN-PLACE, wat staat voor thuisblijven, oftewel ter plekke je schuilplaats vinden.
In Groot Brittanië kwam bij de Collins Dictionary het woord LOCKDOWN uit de bus als woord van het jaar in het land. LOCKDOWN is ook het nationale woord van 2020 in Canada en in Australië.
Bij het Oxford Dictionary vinden ze dat kennelijk wat al te gemakkelijk. ‘There are too many’, melden ze daar. De pandemie heeft, zo stellen de makers van het beroemde woordenboek op hun website, in zijn geheel gigantische invloed op de Engelse taal en zodoende kunnen ze niet één enkel woord aanwijzen als woord van het jaar 2020. De ronde doen: REMOTEWORKING, COVID-NINETEEN, SOCIALMEDIA, SUPPORT BUBBLES, BLACK LIVES MATTER, BUSHFIRES, KEYWORKERS, MOONSHOT, CIRCUITBREAKER, FURLOUGH en CONSPIRACY THEORY, evenals het door het eerder genoemde collega-instituut Collins Dictionary wél als enig jaarwoord verkozen LOCKDOWN.
Het andere ‘standaard’ Engelse woordenboek Cambridge Dictionary koos QUARANTINE.
In Maleisië is ook de keus gevallen op een woord dat te maken met de pandemie. Het is een afkorting: MCO, die staat voor Movement Control Order, wat direct verband houdt met hoe er tegen Covid-19 is opgetreden in het land. Maleisië nam keiharde maatregelen en liet al vanaf 18 maart geen enkele bewegingsvrijheid meer toe, dus een logisch passend woord dat aan het eind van het jaar overblijft.
Nog een Aziatisch land: Singapore. Daar is het jaarwoord CIRCUIT BREAKER, een aanduiding die slaat op het onderbreken van de besmettingsketen – wat overigens zelf ook weer een woord is dat geregeld genoemd is in de internationale rijtjes van jaarwoorden.
In Japan doet een sierlijk woord de ronde: SANMITSU wat wederom een uitdrukking met een pandemisch tintje is, want dit woord correspondeert met – in het Engels – de drie ‘c’s van Closed spaces, Crowds and Close-contact.
In Brazilië klinkt NORMALIZAR. Dat heeft het terugkeren naar een normale toestand in zich – meer een soort wensdroom dus, zou je kunnen zeggen. Het is overigens pas één van de woorden die genoemd worden als woord van het jaar, de verkiezing is op dit moment nog niet definitief.
Dan komen we langzaam dichterbij huis. Spanje heeft als palabra del año PANDEMIA. Dat is dus ongeveer als in Amerika en Engeland.
In Frankrijk gaat het weer meer over het gevolg van de pandemie, genoemd is daar: CONFINEMENT, wat eigenlijk een ander woord is voor LOCKDOWN. Het klinkt in het Frans uiteraard best chic, maar letterlijk vertaald is het gewoon ‘inperking’ en verwijst naar je thuis opsluiten, oftewel huisarrest.
Maar dan het Wort des Jahres in Oostenrijk: BABYELEFANT. Ja, echt waar. Want het baby-olifantje staat daar symbool voor de afstand die je moet houden om verspreiding van het corona-virus te vermijden. Overigens hebben ze in Oostenrijk ook nog het ‘Unwort des Jahres’. Dat is CORONAPARTY.
In Zwitserland zijn ze aanzienlijk minder ingenomen met snoezige dingen: SYSTEMRELEVANT is daar gekozen om het jaar in één woord te vervatten.
Niet bepaald lijnrecht maar toch enigszins daartegenover staat het Deense woord van het jaar 2020: SAMFUNDSSIND. Het betekent zoiets als gemeenschapszin, en benadrukt het gevoel van saamhorigheid en verbondenheid.
In Italië zou het ook zoiets kunnen gaan worden. Ze zijn er nog niet uit, maar een woord dat vrij hoog scoort is ASSEMBRAMENTO, wat zoiets betekent als bijeenkomst.
Dan nu buurland Duitsland. Daar is het jaarwoord, jazeker, CORONAPANDEMIE. Voor de hand liggend, maar kennelijk onvermijdelijk. Net als de woorden die op de plaatsen twee en drie staan, respectievelijk LOCKDOWN en VERSCHWÖRUNGSERZÄHLUNG.
In Nederland konden de mensen van Van Dale er niet meer van maken dan ANDERHALVEMETERSAMENLEVING. Kennelijk liefde op het eerste gezicht, want dit woord uit het overheidsvocabulaire stamt al uit het vroege voorjaar van 2020.
Gelukkig dat er nóg een land is waar Nederlands voertaal is, waardoor er ook andere temperamenten als jaarwoord overblijven. Eveneens door beleidsmakers bedacht, maar toch, in Vlaanderen is het woord van het jaar KNUFFELCONTACT.
Als het aan mij lag was het woord ‘open’ gekozen. Alleen al omdat de betekenis ervan totaal tegenovergesteld is gemaakt. Open is per slot het nieuwe dicht. En dicht is het nieuwe ‘toch doorgaan’. Allemaal leuk en aardig om een nieuw woord uit te vinden en het ook nog voor elkaar te krijgen om het in te voeren, maar ‘anderhalvemetersamenleving’ is toch meer iets voor een scrabblehuishouden. Drie keer woordwaarde. Dat doet denken aan een tegemoetkoming in de gederfde inkomsten voor taalkunstenaars, maar als je zoals ik niet zo’n scrabbelaar bent, is het een waardeloos woord.
Tekst (en foto’s): Ilona Verhoeven
En voor wie gek is op lijstjes, hier de top 10, in willekeurige volgorde en een paar samenvoegingen :-)
- Pandemie / Pandemic / Pandemia
- Lockdown
- Systemrelevant
- Baby-Elefant
- Assembramento
- Circuit breaker
- Normalizar
- Confinement / Quarantine
- Anderhalvemetersamenleving
- Knuffelcontact
mixed Media Soup 